Ամեն տարի երկրաշարժի տարելիցին ազգս ու լրագրողներս հիշում են, որ N հատ ընտանիք դեռ դոմիկներում են ապրում։ Ու մի «վայվույ, թաղեմ սրանց բոյը», «վայ մամա ջան, էս ինչա կատարվում» ևն։
Ձենս, իհարկե, տաք տեղից է գալիս. երկրաշարժին մեր կորցրածն ընդամենը չեխական խրուստալեղենն էր, բայց այնուամենայնիվ մաշկիս չեմ զգացել, բայց աչքովս հո՞ տեսել եմ։ Ուստի ինձ իրավունք կվերապահեմ այդ ամենամյա վայվույի մասին ականատեսի կարծիքս հայտնեմ (նախորդ տարիներին էլի եմ գրել, բայց չեմ հիշում, թե որտեղ)։
Ասում են, թե 26 տարիա անցել, բայց մարդիկ դեռ դոմիկներում են։ Ուրեմն նախ` 26 տարվա մասին մի բան պատմեմ։
1991, թե 1992 թվականին մորս քեռու տունը (սեփական տուն էր) վառվեց։ Նույն տարին իրենցից գողացան 7 գլուխ կով (որպեսզի բոլորը պատկերացնեն, թե ինչ է 7 գլուխ կովը 92 թվին, ասեմ, որ ասենք հանգիստ կարելի էր մի կովը փոխել բնակարանի հետ)։ Իսկ հաջորդ տարին էլ մնացած անասունը սատկեց թունավոր խոտ ուտելու պատճառով (էն որ ուտում, ուռում են)։ Կամ հակառակը, սկզբից անասունը սատկեց, հետո մնացածը գողացան – ժամանակագրությունը կարողա էս կողմ, էն կողմ էր, բայց էականն էն է, որ էդ ամեն ինչը մարդկանց գլխին պատահեց իրար հետևից, կարճ ժամանակահատվածում։
Ընտանիքում 7 անձ էին։ Մարդիկ առաջնահերթ վերականգնեցին տանիքը, որ գոնե անձրևի տակ չքնեն։ Հետո, 1-2 տարվա մեջ վերականգնեցին մնացածը, ու դեռ մի բան էլ ընդլայնեցին տունը։ Աշխատանքի մեծ մասն արեցին մորս քեռու մեծ տղան (ով, ի դեպ, առողջական լուրջ խնդիր ուներ – մի ձեռքը նորմալ չէր աշխատում) ու մի բարեկամ վարպետ։ Ընտանիքի մյուս անդամներն էլ զբաղված էին օրվա ապրուստ հոգալով ու հնարավորության դեպքում նաև շինարարությանն օգնելով։
Հիմա, դա աչքովս տեսնելուց հետո, երբ ինձ ասում են, թե որևէ մեկը 26 տարի անօթևանա, ապա ես մենակ մի արդարացում եմ ընդունում. եթե էդ մեկը հաշմանդամա, ընտանիքում էլ որևէ, գոնե մասամբ աշխատունակ տղամարդ չկա։ Ու էդպիսի դեպքերում, հա, պետությունը պտի հոգ տաներ, բայց տենց դեպքերն իրականում հատուկենտ են. սաղ երկրով մեկ մի 20 տենց դեպք կամ ճարվի, կամ չէ։
Մի օրինակ էլ բերեմ. մի հատ հարևան ունեինք. շատ ագահ մարդ էր, բայց իրա ագահությունն ինքը բավարում էր անընդմեջ աշխատելով։ Մարդը մեն-մենակ թաղում ստեղ-ընտեղ եղած բազալտի ժայռաբեկորները (մեր շենքը ժայռի գլխին էր ու տենց բանի պակաս թաղում չկար) ջարդեց ու էդ անտաշ քարերից, ինչպես նաև չգիտեմ որտեղից բերած աղյուսներից իր համար մի գարաժ սարքեց (ես գարաժ ասեմ, դու 1.5 հարկանոց սեփական տուն հասկացի)։
Հիմա վերադառնալով «տուն չունեն»-ին։ Դեռ 90-ականների վերջում կամ 2000-ականների սկզբում մարդկանց սկսեցին փող բաժանել, որ տուն առնեն (նենց, որ միջին տուն հնարավոր էր առնել հին ֆոնդից)։ Ի՞նչ արեցին մարդիկ. բնականաբար փողն արագ մսխեցին, իսկ տուն չառան։ Պետությունը խրատվեց ու սկսեց կանխիկ փող մարդկանց ձեռքն էլ չտալ, փոխարենը տալ անվանական սերտիֆիկատներ։ Էդ սերտիֆիկատով կարայիր առնեիր մինչև որոշակի գնի սահմանում տուն, պետությունը դրա փողը կտար նախկին տանտիրոջը։
Մարդկանց մեծ մասին պետությունը կարողացավ տենց ՍՏԻՊԵԼ, որ իրանց համար տուն առնեն։ Ո՞վ մնաց դրանից հետո անօթևան։
1. Էդ սերտիֆիկատը փողոցում չէին բաժանում. պտի փաստաթղթեր բաներ ներկայացվեր։ Կային մարդիկ, ովքեր տենց էլ չբարեհաճեցին անհրաժեշտ փաստաթղթերը հավաքել։ Կամ վաաբշե, էնքան էին խորը քնել էշի ականջում, որ իսկի խաբար էլ չէին։ Իրանք բնականաբար ոչինչ էլ չստացան։
2. Կային սերտիֆիկատից պռոստը հրաժարվողներ։ Տարբեր պատճառներով. օրինակ ավելի լավ տուն էին ուզում կամ համարում էին, որ նպաստից կզրկվեն ևն, ևն։
3. Կա մարդկանց կատեգորիա, ով պռոստը չի ուզում տուն ունենա ու դրա դեմ պետությունն անզորա։ Էդ մարդիկ տունը սերտիֆիկատով առան, տուտ ժե ծախեցին, իսկ փողն էլ, բարեհաջող մսխեցին։
Հիմա, վերոհիշյալ բոլոր կատեգորիաների մարդկանց անօթևան լինելն անձամբ ինձ մազաչափ անգամ չի հուզում։ Ու այդ մարդկանց նկատմամբ խղճահարության ու կարեկցանքի զգացմունք էլ չունեմ, որովհետև իրանք ուղղակի պորտաբույծ են։
Իհարկե, ինչպես ցանկացած տեղում, այս հարցում էլ կարող են լինել առանձին դեպքեր, երբ անօթևանությունը ֆսյո ժե ունի օբյեկտիվ, հարգելի պատճառներ ու վերոհիշյալ 3 կատեգորիայի տակ չի ընկնում։ Դրանք հատուկենտ, բացառիկ դեպքեր են, որոնց հարցով, թերևս, պետք է առանձին զբաղվել ու ընթացք տալ։ Բայց էլի եմ ասում, դրանք բացառություններ են։
Մենք ինչ-որ շատ ենք դողում մատաղ_սերնդի™ ֆիզիկական անվտանգության ու ամենակարևորը` հոգևոր անաղարտության վրա։
Ու մոռանում ենք, որ մենք էլ ենք մանուկ եղել, պստիկ, ժիր ու … աաա, էս ի՞նչ եմ ասում է։
Հա, ուրեմն, մոռանում ենք, որ մեր երեխա ժամանակ պապիկների, քեռիների, հոպարների, հարևանների, երբեմն նույնիսկ հայրերի սիրելի զվարճանքներից մեկը տղա երեխաներին բազմահարկ ուշունց սովորացնելն էր։ Չէ, կոնկրետ ինձ չեն սովորացրել, բայց դա իր օբյեկտիվ պատճառներն ուներ, ու ես ավելի շուտ բացառություն էի, քան օրինաչափություն։
Բայց նույնիսկ իմ նման բավականաչափ խելոք երեխան, թեև մեծերի ներկայությամբ չէր կիրառում, բայց բոլոր այդ հայհոյանքները գիտեր։ Ժամանակի ընթացքում թաղի մեծերից (այն է 14 և ավելի տարեկաններից) մենք նաև իմացանք այդ հայհոյանքների նշանակությունը։ Ի դեպ, այդ թաղի մեծերից մենք ժառանգեցինք նաև այնպիսի մի հետաքրքիր զբաղմունք, ինչպիսին էր տկլոր աղջիկների նակլեյկեք հավաքելը։ Իսկ եթե հանկարծ համապատասխան թեմայով որևէ ամսագիր հայտնվեր թաղում (էն ժամանակ ամսագիրը, այն էլ պեչկի կպչանացու չդառած ամսագիրը, հազվագյուտ բան էր), էդ վաաբշե ” մե ծիծաղ, մե ուրախուչուն, որովհետև ամսագրում, ի տարբերոթյուն նակլեյկեքի, նկարներն ավելի մեծ էին և որակով։
Ավելին, այդ իմ նման խելոք երեխան մյուս, ոչ այնքան խելոքների նման մեծ բարեբախտություն էր համարում, երբ թաղի ծակուծուկերից մեկում կամ փողոցի մեջտեղում որևէ սատկած շուն, կատու կամ առնետ էր հայտնաբերվում, որովհետև դրան հաջորդելու էր հանգուցյալի թաղման հանդիսավոր արարողությունը, որը միշտ շատ ուրախ միջոցառում էր։ Մենակ չասեք, թե սանիտարահիգիենիկ իրավիճակի մասին դուք դեռ այն ժամանակվանից ունեցել եք ձեր հաստատուն ու նույնիսկ քաղաքացիական դիրքորոշումը։
Էլ չեմ խոսում ասենք գարաժների ու այդ գարաժների տանիքներին կառուցված տների (սա «աղետի գոտուն» հատուկ ճարտարապետական ուրույն ոճ է) տանիքներ բարձրանալը, մի տանիքից մյուսը թռնելը, թալանված կածելնու կամ քանդված շենքերի ավերակներում թրև գալը և մետաղաջարդոն հավաքելը ու նմանատիպ այլ, չափազանց հետաքրքիր վայրերում ժամանակ անցկացնելը։ Ես, ճիշտն ասած, չեմ ուզում հիմա այստեղ տալ վերոհիշյալ վայրերի գունավոր նկարագրությունը, միայն արձանագրեմ, որ այդ վայրերում մեզ տեսնելը կարող էր միաժամանակ ինֆարկտի հասցնել 18 կինարմատի, իսկ ևս 14-ի համար կպահանջվեր վալերյանկայի մեկական շիշ։
Բա մեր նայած կինոնե՜րը։ Կարծում եք դրանք մելոդրամանե՞ր էին անպատասխան սիրուց լուռ տառապող բարձրաշխարհիկ մի օրիորդի կյանքի մասին։ Առռըհա։ Այդպիսի ֆիլմը մեզ հետաքրքրելու միայն մի շանս ուներ, եթե օրիորդը ֆիլմում պիտի բավականաչափ մանրամասն զրկվեր իր այդ ստատուսից։ Դա մենք կհասկանայինք ու կգնահատեինք։ Կաննի ու Վիեննայի կինոփառատոնների մրցանակակիր կինոները նույնպես դուրս էին մեր հետաքրքրությունների շրջանակից։
Իսկ ամենասիրված ժանրը, դա բաևիկն էր ու որքան շատ էին բաևիկում արյունը, քիթումռութ ջարդելը, տուրուդմփոցը, պայթյունները, դիակները ևն, այնքան ավելի հարգի էր բաևիկը։ Եթե կինոյի տղեն բաևիկում մինիմում մի քանի տասնյակ դիակ չէր փռում, կինոն համարվում էր անհետաքրքիր ու այդ կինոյի տղու դերում իրեն պատկերացնել ոչ ոք չէր ուզում։
Իհարկե, բաևիկը, միակ ժանրը չէր, հարգի էին նաև օրինակ` կատակերգությունները, մաֆիայի մասին ֆիլմերը ևն։ Մաֆիա ասիք, հիշեցի. մի՞թե ձեր թաղում «գողականը չէին հարգում», ընդ որում` նկատենք, որ հայկական կրիմինալ սերիալներն այն ժամանակ մեզ անհայտ էին դեռևս նկարված չլինելու պատճառով։
Իսկ մուլտֆիլմե՞րը։ Արդյո՞ք դրանք բոլորը սերմանում էին վեհ գաղափարներ և ունեին դաստիարակչական կարևոր նշանակություն։ Չէ, ասենք կային, իհարկե, այդպիսի շատ ու լավ մուլտիկներ, բայց անդրադառնանք օրինակ այնպիսի կուլտըվի մուլտֆիլմի, ինչպիսին նուպագաձին էր։ Դա ուղղակի զվարճալի մուլտիկ է` առանց բարոյախրատական բովանդակության (իսկ եթե մի քիչ քթիմազություն անենք, դեռ մի բան էլ հակառակը)։ Իսկ օրինակ ի՞նչ էր ուսուցանում «Տիմոն և Պումբա» մուլտիկը։ Կամ «Թոմ և Ջերրին», հը՞։
Լավ, իսկ էլ ի՞նչ էինք սիրում նայել։ Հայաստանի մյուս վայրերում չգիտեմ, բայց Վանաձորում էն ժամանակ չգիտես խի մի հատ փախած լենինգրադյան ալիք էր բռնում։ Էդ ալիքով ցույց էին տալիս ավտոբոտների մուլտիկը, տառզանի սերիալը (20 քանի սերիա էր, բայց տենց մի քանի ամիսը մեկը նորից էին ֆռռցնում) ու պորֆեսիոնալ ռեսթլինգ։ Էդ վերջինը գիտե՞ք ինչա։ Հիացեք խնդրեմ.
Չմտածեք թե վերոհիշյալով էր լցված մեր ամբողջ մանկությունը. չէ մենք այդ ամենի հետ նաև խաղեր էինք խաղում. ֆուտբոլ, տապկնոցի, հալամոլա, փսիխ, կոճի, կռիվ-կռիվ, էշմլիցա ևն, թատրոն էինք անում բակում, բաղչագող էինք գնում, անտառ արշավներ էինք կազմակերպում, նիթենդո/դենդի էինք մաշում, իսկ ոմանք երբեմն նույնիսկ գիրք էին կարդում։
Մի խոսքով, ապրում էինք առողջ, նորմալ կյանքով, զբաղվում էինք ինչով որ խելքներս կփչեր ու ոչ ոք չէր էլ փորձում մեր համար ինչ-որ ստերիլ բարոյահոգեբանական վիճակ ապահովի։ Ու, մեր մեջ ասած, փորձելն էլ անիմաստ էր։
Էնպես որ, մարդիկ, թեթև տարեք։ Ոնց մեր սերնդի հետ ոչ մի սարսափելի բան չի պատահել, նենց էլ մեր երեխեքի սերնդի հետ չի պատահի։
Եթե մի պահ մտովի տեղափոխվենք ասենք 2000 տարի դեպի առաջ, ի՞նչ կգրեն այն ժամանակվա հայ դիլետանտ–պատմաբանները մեր ժամանակների մասին։
Նրանց գրքերում, առնվազն, չի լինի հայոց ցեղասպանությունը։ Ֆոլկ–պատմությունը միայն հեռավոր անցյալի փառքի մասին պիտի լինի։ Կարծում եմ, որ այդ պատմությունում Օսմանյան Թուրքիան անպայման պիտի նույնացվի Հայաստանի հետ։
Ինչպե՞ս դա հնարավոր կլինի հիմնավորել։ Եկեք մտածենք. Թուրքիա – սա ակնհայտորեն պիտի մեկնաբանել որպես թուր արմատով տեղանուն, իսկ ք-ն էլ, բնականաբար, հոգնակիակերտ է։ Այս ստուգաբանությունը կհաստատվի նաև Օսմանյան կայսրության սիմվոլ դարձած յաթաղանով – դա էլ է չէ՞ թուր։ Բա դրոշի վրայի լուսինը – յաթաղանանման, այն է` թրանման։ Այսինքն` Թուրքիա – թրերի երկիր։
Ինչ վերաբերում է Օսմանյան բաղադրիչին, ապա –յան մասնիկը դե, ակնհայտ է. Արտաշեսյան, Ռուբինյան, Օսմանյան։ Այ Օսմանն ավելի բարդ է թվում։ Բառը պիտի բաժանել երկու բաղադրիչի. Օս+ման։ Մանը, դա նույն ԱրիՄանի մանն է ու նույն ինքը անգլերենի man–ը, այսինքն` տղամարդ, արի, արիացի։ Օսի մասով էլ. Աճառյանի բառարանում գտա օսր = դարբինի սալ, զնդան բառը։ Այն, ճիշտ է, Աճառյանի մոտ փոխառություն է թուրքերենից, բայց դե հիմա մարդը սխալվել է։ Օսրմանն էլ այդ դեպքում կստացվի կամ դարբին կամ միգուցե երկաթյա կամ զինագործ մարդիկ (զնդան=>երկաթ/զինագործ անցումը լրիվ խելքին մոտ է)։
Ու տեսեք ինչ է ստացվում Օսրմանյան Թուրքիան դա նշանակում է կամ դարբինների թրեր կամ զինագործների թրեր։ Էդ վերջինը լավա հնչում։ Այսինքն` 2000 տարի հետոյի դիլետանտների թեթև ձեռքով էսօրվա հայերս կդառնանք աշխարհահռչակ զինագործներ։ Դզումա, չէ՞։
Օսմանյան բառի մեկ այլ ստուգաբանություն էլ է հնարավոր։ Այդ ստուգաբանությունում բառասկզբի օս–ը պիտի նույնացնել Հայաստան բառի մեջ եղած ԱՍ–ի հետ։ Դե օ–ա, յուրաքանչյուր քյավառցի գիտի, որ սա նույն բանն է։ Իր հերթին այդ ԱՍ-ը տեղի ցուցիչ է ու նույն ՍԱ–ն է։
Այսինքն` Հայ+աս+տան նշանակում է պարզապես սա հայերի տունն է։
Օսմանյան/Ասմանյանն էլ ստացվում է սա տղամարդիկ են (չմոռանանք, որ ռուսերենում հենց ԱՍմանսկայա էլ արտասանվում է)։
Այս մի ստուգաբանությամբ ստացվում է, որ Օսմանյան Թուրքիան նշանակում է սա տղամարդկանց թրեր են, այսինքն` Հայաստանը թրերով ու առհասարակ` լավ զինված տղամարդկանց երկիր է։
Բա ինչքա՜ն բեղումնալից կլինեն Բյուզանդիա->Օսմանյան Թուրքիա անցման պատմությունները։ Էն էլ, էն էլ հայկական են, այսինքն` գործ ունենք քաղաքացիական պատերազմի հետ, որտեղ հայկական մի կլանը հաղթել է մյուսին։
Էս ֆեյսբուքը շատ վատ բանա։ Մի բան գրում ես, կորչում գնումա։ Դրա համար ասի մի քանի վերջին գրառում բլոգ բերեմ. հիշատակ է, թող մնա էլի։
Դեռ մի քիչ հում մտքեր քաղաքական կուսակցությունների մասին։
Հետաքրքիրա, որ Հայաստանում ռեալ պայքար կուսակցությունները տանում են կամ նախագահական, կամ ԱԺ ընտրությունների ժամանակ։ Հա, մի թեթև էլ Երևանի ավագանու ընտրությունների ժամանակ եղավ։ Մնացած տեղերում. ընտեղ քաղաքապետեր, ավագանիներ, էլ չասեմ գյուղապետեր – գործնականում զրո պայքար։ Կարդալ այս տարրի մնացած մասը »
Military Balance 2014
Oct 15
Когда-то лет этак 6-8 тысяч назад так говорили предки армян и остальных индоевропейских народов.
З.Ы.
А ведь находятся люди, кто совершенно искренно пробует “читать” всякие древние тексти (часто даже не зашифрованные) в современных языках 🙂
Գրքերի մասին
Sep 12
Եվ ուրեմն էդ ֆեյսբուքներում ֆլեշմոբ են մարդիկ անում։ Տո լի ամենասիրած գրքեր, տո լի ամենաշատ ազդեցություն թողած գրքեր, ովա՞ էդ ֆեյսբուքից գլուխ հանում։
Ասի ես էլ միանամ խրախճանքին ու գրեմ գրքերի մասին, որ հա, տենց հետք են թողել, ուժեղ տպավորել, աշխարհընկալում ձևավորել։ Բայց մենակ ցուցակ – տենց հետաքրքիր չի, որովհետև էդ գրքերը հետք են թողել ոչ հենց այնպես, այլ որոշակի կոնտեքստում ու միջավայրում։ Երկար-բարակա ստացվելու, բայց գրեմ, թե չէ մի օր մոռանալու եմ սրանք։ Կարդալ այս տարրի մնացած մասը »
С майданом, правда, думаю немного преувеличил, но все же. Полностью интервью тут,.
– Что это за люди, с которыми вы ведет переговоры? Какой у них характер? Ради чего они это делают? Вы наверняка успели себе портрет сложить.
– А ради чего украинская армия захватывает пленных? Что это за люди в украинской армии и батальонах?
– То есть, для вас это одни и те же понятия?
– А для вас не одни и те же? Для вас шесть миллионов луганских и донецких жителей вдруг стали врагами?
– Нет, мирные жители не являются врагами.
– А те, кто ходит с оружием – их 15 тысяч – они враги?
– Ну, вообще-то да. Это люди, которые угрожают жизни и здоровью мирных людей.
– Армия угрожает жизни и здоровью мирных людей. Она для этого создана. Офицеры, закончившие военные училища, – это профессиональные убийцы, или вы не знали об этом? Не знали? Это не человек, который ходит с флагом на параде, это человек, который в окопе убивает другого человека.
Он на это учился, так же, как я – летчик-истребитель. Красивое слово, в быту привычное. Уберите слово летчик и поймите, что я – истребитель. Я должен что делать? – Истреблять.
Я не отношусь к тем людям так, как относитесь вы к врагам. Вам легко с этой позиции. А я этих людей давно знаю. Там офицеры, там афганцы, с которыми мы протестовали против Януковича. Там люди, с которыми мы стояли на Майдане. На Евромайдане. Но мы его так не называли.
