«Արցախ» պիտակով գրառումները
Նախորդ գրառմանս մեջ խնդրել էի նշել Հայաստանի Ազգային Հերոսների անունները: Ցավոք արձագանքեցին միայն երեք ընկեր.
Բոլորի անունները ճիշտ նշեց talinci-ն: Անձամբ ես հարցնելու դեպքում կկարողանայի նշել միայն Մովսես Գորգիսյանի, Թաթուլ Կրպեյանի և Մոնթե Մելքոնյանի անունները: Վիտյա Այվազյանի ու Յուրա Պողոսյանի մասին լսել էի, բայց հարցնելու պահին չէի հիշի:
Արցախյան Ազատագրական պայքարում ունեցած ներդրման համար պատերազմի ընթացքում և պատերազմի ավարտից հետո առաջին տարիներին Ազգային Հերոսի կոչում է շնորհվել յոթ հայորդու: Բոլորին հետմահու: Ես գիտեի երեքի անունը, իսկ դու՞ք: Քանիսի՞ անունը կարող եք նշել: Մեկնաբանություններն առայժմ թաքցնում եմ:
Հ.Գ.
Երևի ավելորդ է ասել, որ համացանցում ցուցակը չփնտրեք:
Պատահաբար հայտնաբերեցի “Մոնտեվիդեոյի կոնվենցիան”: Ճիշտ է, կոնվենցիան ստորագրել են միայն ամերիկյան երկրները, բայց կոնվենցիայի դրույթները, ըստ անգլիական Վիքիպեդիայի, տարածվում են ոչ միայն այն ստորագրած երկրների, այլ միջազգային իրավունքի բոլոր սուբեյտների վրա (եթե ես ճիշտ եմ հասկացել անգլերեն տարբերակը): Նույն տեղում նշվում է, որ ԵՄ-ը Հարավսլավիան մասնտելիս, ելնում էր հենց այս կոնվենցիայի դրույթների վրա: Եթե դա իսկապես այդպես է, ապա կամ այս կոնվենցիան չափազանց հետաքրքիր և օգտակար է:
Կոնվենցիայի 1-ին հոդվածն ասում է.
Պետությունը, ինչպես միջազգային իրավունքի սուբյեկտ պետք է բավարարի հետևյալ պայմանններին.
ա. մշտական բնակչություն
բ. որոշակի տարածք
գ. սեփական կառավարություն
դ. այլ պետությունների հետ հարաբերությունների մեջ մտնելու ունակություն:
Ավելին` կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածն ասում է.
Պետության քաղաքական գոյությունը կախված չէ այլ պետությունների կողմից նրա ճանաչված լինելուց: Նույնիսկ ճանաչումից առաջ պետությունն իրավունք ունի պաշտպանել իր ամբողջականությունը և անկախությունը, որպեսզի ապահովի իր զարգացումը և հետևաբար իրավունք ունի գործել այնպես, ինչպես հարկ է համարում. ընդունել օրենքներ, մատուցել ծառայություններ, ինչպես նաև սահմանելի իր դատարանների յուրիսդիկցիան և կոմպետենցիան: Այս իրավունքները չունեն այլ սահմանափակումներ, բացի այլ պետությունների իրավունքներից:
Եվ վերջապես հոդված 6-ն ասում է.
Այլ պետությունների կողմից ճանաչումը միայն նշանակում է, որ ճանաչող պետությունը ընդունում է մյուսների միջազգային իրավունքի սուբյեկտ լինելը: Ճանչումը անպայման է և անդառնալի:
Թարգմանություններն իմն են և մոտավոր: Մի խոսքով, եթե իսկապես այս կոնվենցիան ճիշտ է միջազգային իրավունքի բոլոր սուբյեկտների համար, ապա Արցախի միջազգային ճանաչում բառակապակցությունը ոչ անհրաժեշտ բան է նաև միջազգային իրավունքի տեսակետից, որովհետև այդ իրավունքը միանշանակ ասում է, որ պետության ճանաչված լինելը, ներողություն արտահայտությանս համար, ոչ մեկի տանձին չի:
Հ.Գ.
Շատ տարօրինակ է, որ այս կոնվենցիայի մասին Հայաստանում ընդհանրապես չի խոսվում:
.ամ զոնայում Արցախ բառը ռուսերեն փնտրելիս Գուգլը գտնում է մոտ 139.000 արդյունք, իսկ Ղարաբաղ բառի որոնումը տալիս է մոտ 271.000 արդյունք:
.ազ զոնայում համապատասխանաբար 5.520 և 782.000 արդյունք:
Ընդհանրապես ադրբեջանցիները շատ սկզբունքային են տեղանունների հարցում: Օրինակ` Ստեփանակերտ բառը .ազ զոնայում գտնվում է 4.620 անգամ, մինչդեռ Խանկենդի բառը` 182.000: Մարտակերտ-Մարդակերտ բառերը միասին գտնվում են 1952 անգամ, իսկ Աղդերեն` 51.100: Մարտունի ” 1970, Խոջավենդ ” 35.100:
Փորձի համար .ամ զոնայում փնտրեցի նաև ազատագրված շրջանների նախկին շրջկենտրոնների անունները հայկական և թուրքական տարբերակներով.
Քարվաճառ ” 1.140, Քելբաջար ” 1.960:
Կովսական ” 405, Զանգելան ” 525:
Սևաղբյուր/Վարանդա ” 1+238=239, Ֆիզուլի ” 4.400
Մեխակավան/Ջրական ” 5+2=7, Ջաբրաիլ/Ջեբրաիլ ” 175+458=636
Բերձոր/Բերդաձոր + 739+169=908, Լաչին ” 2.530
Սանասար -554, Ղուբատլի/Ղուբատլու ” 467+170=637
Ընդ որում Սանասարի դեպքում արդյունքների մեծ մասը մարդկանց անուններ են:
.ազ զոնայում հայկական տարբերակները փնտրելն անիմաստ է, չեմ էլ փորձել:
Հ.Գ.
Գրառումն անելիս, Շուշին չէի փորձել, բայց իզուր. միակ վիճակը փրկողը Շուշին է: .ամ զոնայում
Շուշի ” 21.600, Շուշա ” 981
.ազ զոնայում համապատասխանաբար 13.600 և 32.500:
Ցավակցում եմ զոհվածների հարազատներին, Ասռված հոգիները լուսավորի: Վիրավորներին էլ մաղթում եմ շուտ ապաքինում: Հուսամ նաև, որ կարվեն ճիշտ հետևություններ, իսկ մեղավորները կպատժվեն ամենախիստ ձևով:
Թերթ.ամ կոչվողը դեգեներատությունը չեմ կարդում, բայց նոր ՕԱ-ում մի նորություն նկատեցի այդ ռեսուրսից: Թերթ.ամ-ը սկզբում մեզ տեղեկացնում է, որ “Ղարաբաղի դեմ պատերազմական գործողություններ սկսելու Ալիևի ծրագիրը կանխել է Անկարա՞ն”: Հետո արդեն, բուն հոդվածում, մեզ պատմում են, որ թուրքական հատուկ ծառայությունները (MIT) միայն վերջին պահին են կանխել Ալիևին, քանի որ դա կտապալեր Հայաստանի հետ հարաբերություններ հաստատելու Թուրքիայի նախաձեռնությունը: Հղում է արվում թուրքական ԶԼՄ-ներին, որոնք էլ իրենց հերթին հղվել են ադրբեջանական ԶԼՄ-ների վրա:
Հիմա հասկացաք հայե՞ր: Էտ սաղ Անկարայի շնորհիվա, որ էսօր խաղաղության մեջ եք ապրում: Վա՜յ էտ ի՜նչ լավ եղավ է՜, որ էտ Գյուլը եկավ Հայաստան, օրհնյալ լինի էդ սհաթը, հա՛: Թե չէ հիմա պատերազմ էր լինելու:
Գրական ձիրք չունեմ, բայց փորձեմ ֆանտազիայիս զոռ տալով պատկերել այդ տեսարանը, թե ինչպես վերջին պահին կանխվեց պատերազմը, Հայաստանի մասին օր ու գիշեր մտածող MIT-ի կողմից:
Ուրեմն Իլհամ Ալիևի աշխատասենյակն է: Աշխատասենյակում բացի Իլհամից ներկա են նաև ՊՆ Սաֆար Աբիևը, մի շարք այլ ադրբեջանցի գեներալներ, ուժային մյուս կառույցների ներկայացուցիչներ, անվտանգության խորհրդի անդամներ և այլն: Հետևում են մնացել պատերազմ սկսելու վերաբերյալ քաղաքական որոշումը և այդ որոշմանը հաջորդած ամիսներ տևած նախապատրաստական աշխատանքները. զորքերը մարտական վիճակի բերել, տեխնիկան վերանորոգել, անհրաժեշտ ուղղություններով կենդանի ուժ, զենք և զինամթերք կուտակել, բուն ռազմական գործողության ծրագրի կազմումը, այդ ծրագրի բաղկացուցիչները զորավարժություններում մշակելը և այլն, և այլն, և այլն: Հետևում են մնացել բազմաթիվ անքուն գիշերներ: Բայց դա դեռ միայն սկիզբն է ու այս հերթական անքուն գիշերը վերջինը չի լինելու: Համենայն դեպս այդպես էին մտածում հավաքվածները: Բոլորի հայացքները ուղղված են Հեյդար Ալիևի պատկերով պատի մեծ ժամացույցի սլաքներին, որոնք անխուսափելիորեն մոտեցնում են X ժամը: Եվս մի քանի վայրկյան և ամբողջ աշխարհը կիմանա, որ X=3:00: Իլհամ Ալիևի ձեռքը դրված է հատուկ հեռախոսի խոսափողին, որով նա պիտի տրվի պատերազմը սկսելու հրամանը տա ԳՇ պետ Նաջմեդին Սադիխովին, իսկ վերջինս էլ այդ հրամանը փոխանցի Բաքվից 250 կմ հեռավորության վրա անքուն սպասող գեներալներին, գնդապետերին, փոխգնդապետերին, իսկ վեջիններս էլ իրենց դարձյալ անքուն ենթականերին: Իլհամ Ալիևի աշխատասենյակի ընդունարանում անհամբերությամբ սպասում են քարտուղարուհիները, որ սկսեն նախապես պատրաստված հայտարարություններն ու հրահանգները ԶԼՄ-ներին ուղարկել: Ժամացույցը խփեց ժամը 3-ը: Բոլորը հայացնքերը ժամացույցից տեղափոխեցին հեռախոսի վրա: Ալիևը վերցնում է հեռախոսը ու զանգահարում Սադիհովին: Մյուս ծայրում Սադիխովը վերցնում է հեռախոսը ու … հանկարծ ընդունարանից աղմուկ է լսվում: Բոլորը նայում են դռան կողմը, իսկ Սադիհովը հեռախոսով “ալո, ալո” ” է ասում` չհասկանալով, թե ինչ է կատարվում: Աշխատասենյակ են խցկվում Ադրբեջանում Թուրքիայի դեսպանը ու ևս երկու հոգի: Քարտուղարուհիները ինչ-որ բան են ճղճղում, թե չկարողացան արգելել, նախագահական նստավայրի անվտանգության պատասխանատուն փորձում է իրեն արդարացնել, թե ինչու անկոչ հյուրերին թողեց շենքից ներս, բայց նրանց ոչ ոք չի լսում: Թուրքական դեսպանի հետ եկած մարդկանցից մեկը Ալիևին է մեկնում MIT-ի աշխատակցի իր վկայականը ու ավելացնում.
” Դուք չպիտի հիմա պատերազմ սկսեք, որովհետև դրանով կտապալեք Հայաստանի հետ հարաբերությունները կարգավորելու մեր նախաձեռնությունը ու կխաթարեք մեր հեղինակությունը:
” Հա՞: Է բա շուտ ասեիք ա՛յ մարդ, սպասել, սպասել, վերջին օրով եք ասում: Բա որ արդեն սկսած լինեի՞նք: Ախր չի կարելի տենց,- վրդովված ասում է Ալիևը, ապա դառնալով թուրք դեսպանին,- գոնե դու ասեիր:
” Դե հիմա տենց ստացվեց, մեր MIT աշխատակիցը կես ժամ առաջ է իջել օդանավից, մենք էլ բան չգիտեինք,- արդարանում է դեսպանը:
” Դե լավ, ինչ արած, ալո, Սադիխովը, բոլորին ասա թող գնան քնեն, ո՞նց թե քնեն, խռմփացնելով քնեն,- ասում Ալիևը Սադիխովին ու ցած դնում հեռախոսը:- Դուք էլ գնացեք քնեք, հոգնած կլինեք,- ավելացնում է նա` դիմելով ներկաներին:
Ահա այդպես չսկսվեց Արցախյան նոր պատերազմը:
Նահանջ առանց երգի
Mar 31
Երեկ երեկոյան տանը տարբեր երգեր էինք հիշում, հիմնականում ֆիդայական-հայրենասիրական. “Գնդակ որոտաց նոյեմբեր ամսում …”, “Հազար իննհարյուր յոթ թվականին, Չքնաղ մայիսի քսան և յոթին, …”, “Իբրև արծիվ սավառնում ես …”, “Ձայն տուր ով ֆիդա …” և այլն, և այլն, և այլն: Երգեր Անդրանիկի, Դրոյի, Արաբոյի, Գևորգ Չաուշի, Աղբյուր Սերոբի, Մախլուտոյի մասին: Հայ ազատագրական պայքարի պատմությունն ինձ առաջին անգամ այս երգերն են պատմել: Այս երգերն են, որ ստիպել են հետաքրքրվել այս անուններով, ստիպել են կարդալ և ավելին իմանալ նրանց մասին: Այս երգերն էին, որ ինձ համար բացեցին “Անդրանիկ”, “Ռանչպարների կանչ”, “Խոսեցեք Հայաստանի լեռներ”, “Ինձ բահ տվեք” և ուրիշ շատ ու շատ գրքեր: Ով գիտի, միգուցե այդ գրքերից շատերն էլ գրվել են հենց այդ երգերի շնորհիվ: Առաջին անգամ այս երգերից եմ իմացել Մուշ, Վան, Սասուն, Զեյթուն, Առաքելոց Վանք բառերը, երբ դեռ նույնիսկ չգիտեի թե ինչ բան է քարտեզը: Այս երգերն են, որ սիրել են տվել այդ քաղաքները, որոնք աչքովս էլ չեմ տեսել, նրանք են ինձ ասել, որ դրանք իմն են:
Հետո հիշեցի մեր նորօրյա ազատամարտը: Այդ ազատամարտի մասին ինձ արդեն պատմում էր հեռուստացույցը: Պատմում էր ու անցնում, իսկ պատերազմի ավարտից հետո հեռուստացույցն էլ դադարեց: Արդյունքում մնաց միայն գիտակցությունը, որ պատերազմ է եղել: Անուններ, դեպքեր ” այդ ամենը չէր մնում, որովհետև չէր երգվում: Այն ժամանակ այդ ազատամարտին ու նրա հերոսներին նվիրված երգեր դեռ չկային գրված: Ու ցավալի է, որ այսօր էլ չեն երգվում: Չգիտեմ, գրվել են, թե ոչ, բայց չեն երգվում: Մի երգ եմ լսել Գետաշենի անկման մասին, մի երգ Ավոյի, մեկ-երկու երգ պատերազմի մասին ու վերջ: Հա, մեկ էլ Վազգեն Սարգսյանին նվիրված պետպատվեր երգը, բայց դա էլ ազատամարտի հետ քիչ կապ ունի: Կա՞ արդյոք Շուշիի ազատագրմանը նվիրված երգ, Քարինտակի պաշտպանությանը նվիրված երգ, Բերձորի համար պայքարին նվիրված երգ, Աղդամը լռեցնելուն նվիրված երգ: Կա՞ն արդյոք ստեփանակերտցիների, մարտակերտցիների, մարտունեցիների, հադրութցիների տոկունության ու քաջության մասին երգեր: Կա՞ն երգեր նվիրված մեր նորօրյա հերոսներին Լեոնիդին Ազգալդյանին, Աշոտ Ղուլյանին, Մովսես Գորգիսյանին և մյուսներին : Եթե կան էլ, ապա մնում են բոլորին անհայտ, չերգված ու մոռացության դատապարտված: Եթե չկան, ապա մեր ազգը ծանր հիվանդ է: Արցախյան ազատամարտի Խաչիկ Դաշտենցն էլ դեռ չկա: Ու հիմա որտեղի՞ց այսօրվա երեխաները լսեն այդ ազատամարտի պատմությունը: Նահանջ առանց երգի ու արդեն ոչ թե Սփյուռքում, այլ Հայաստանում ու բառի բուն իմաստով:
Արդեն չեմ հիշում, թե երբ էի վերջին անգամ հեռուստատեսությամբ լսել “Ղարաբաղցին” երգը: Շատ բաներ հիշեցրեց:
На GoogleEarth появились новые снимки дамбы и водохранилища на границе Арцаха и Ирана.
Фотки кликабельны.
Вид на дамбу
Вид с дамбы
Водохранилище
