Էն հարցի մասին, թե ինչի ա շատերի կողմից ապրիլյան պատերազմը որպես պարտություն ընկալվում ահագին ժամանակ ա մտածում եմ։

Իրականությունում որպես պարտություն ընկալելու պատճառներ, իհարկե, կան էս պատերազմի արդյունքներում, բայց ես պնդում եմ, որ էլ ավելի շատ ու էլ ավելի էական են որպես հաղթանակ ընկալելու պատճառները։
Բայց, կա նաև մի հանգամանք, որը կապված չլինելով պատերազմի արդյունքների հետ, այնուամենայնիվ էական դեր է խաղացել պարտության ընկալման համար – պատերազմից մեր սեփական ակնկալիքները։

Տարիներ շարունակ կերտված «մի շաբաթում կհասնենք Քռի ափ», «ուզենք` մինչև Բաքու կհասնենք», «ադրբեջանցին վախկոտ է ու ոչխար» միֆալոգիան 4 օրում բախվեց իրականությանը. ոչ Քռի ափ դուրս գալու, ոչ էլ առավել ևս Բաքու հասնելու ցրցամն էլ չերևաց։

Ու քանի գնում, այնքան ավելի եմ համոզվում, որ սպասելիքների այս չարդարանալն է բերել այն լոմկային, թե պարտվել ենք։ Եթե տարիներ շարունակ մեզ խոստանային ոչ թե Բաքու հասնել, այլ` թշնամուն հետ մղել, լրիվ այլ ձև էր ամեն ինչ այսօր ընկալվելու։

Ընդ որում, եթե իրականության հետ բախվելու արդյունքում առաջին երկու միֆերն առնվազն որոշ ժամանակով կորցրին իրենց ակտուալությունը (թեև ես տեսնում եմ բոլոր հիմքերը, որ դրանք նորից ռեանիմացվեն – այդ մասին ստորև), ապա վերջինը դեռ ծլում ու ծաղկում է։ Ու դա էլ մի օր կարող է շատ ավելի ծանր լոմկել, երբ հազարավոր երիտասարդներ` ակնկալելով դիմացը վախկոտի տեսնել, հոգեբանորեն պատրաստ չեն լինի, երբ պարզվի, որ այդպես չէ։

Հիմա մի շաբաթում Քուռ հասնելու ու Բաքուն գրավելու մասին։ Էս միֆերը նոր կյանք են ստանում Իսկանդերի շնորհիվ. մարդկանց թվում է, թե դրանցով սաղ հարցերը կլուծվեն։ Ոմն մարդամեկ էլ ասում էր, թե Ադրբեջանի կեսը ավերակի է վերածվելու։

Ու սա էլ է ձևավորում սխալ, հեշտ, արագ հաղթանակի չարդարացված ակնկալիք հանրության մոտ հենց հիմա, որովհետև վաղը, մյուս օրը կարող է ապրիլյանի կարգի 10 հատ էլ պատերազմ ունենանք ու դրանցից ոչ մեկում Իսկանդերները իսկի գարաժից չեն դուրս գալու։ Ու մարդիկ հարց են տալու, թե ինչո՞ւ չհաղթեցինք, ինչո՞ւ չկիրառեցինք Իսկանդերները։ Ու հետևելու է այդ իրավիճակում ակնհայտ պատասխանը, որովհետև վերևներում դավաճան են, հողերն էլ արդեն ծախել են։

Մի խոսքով ” մի արեք տենց, մի ձևավորեք կեղծ ակնկալիքներ։ Թող հանրության ակնկալիքները լինեն համեստ, բայց իրական ու հասանելի։ Ի դեպ – նույնը բոլոր ոլորտներում, էդ «Հայաստանը կովկասյան վագր», «մենք մեր գիտական ներուժով էսօր չէ, էգուց Սինգապուր ենք անելու» բան, էս կարգի ախմախությունները օրինաչափորեն չիրականանալով` լոմկում են։ Էդքանից հետո ինչ էլ անես, չի ընկալվելու որպես հաջողություն, որովհետև` երկրային դրախտ էր խոստացվել։

Հ.Գ.
Կա կարծիք, թե պարտություն ենք համարում առավելապես տարածքային կորուստների պատճառով։ Իմ համոզմամբ դա այդպես չէ։ Նախ տարածքային կորուստն ինքնին պարտություն չէ։ Տվյալ պարագայում տարածքային կորուստը հոգեբանական լոմկային ընդամենը նյութական տեսք է տալիս – ուրիշ ոչ մի բան։ Ես կարող եմ օրինակներ բերել, երբ տարածքային կորուստը հաղթանակ է ընկալվել. օրինակ` խորհրդա-ֆիննական պատերազմը։

Ինչո՞ւ է այդպես։ Այն պատճառով, որ ոչ միանշանակ ու անորոշ ելքով պատերազմներում հաղթանակ թե պարտություն – սա հոգեբանական զգացողություն է, ոչ թե օբյեկտիվ իրողություն։ Ավելի պարզ ասած` եթե համարում ես, որ հաղթել ես, ուրեմն հաղթել ես։ Իսկ եթե համարում ես, որ պարտվել ես, ուրեմն պարտվել ես։

Անձամբ ես համարում եմ, որ եթե հոգեբանական ֆակտորը մի կողմ դնենք, ապա գոյություն ունեն ծանրակշիռ հիմքեր ի օգուտ այն բանի, որ հաղթել ենք։ Մանրամասն այդ մասին գրել եմ այստեղ։

Պիտակներ. ապրիլյան պատերազմ, Արցախ, Արցախ Ակբար, հայ-ադրբեջանական հակամարտություն, Հայաստան

Ֆեյսբուքում Հրանտ Տէր-Աբրահամեանի գրառումներից մեկի տակ բուռն բողոք էր, թե ապրիլյան պատերազմում չենք հաղթել, պարտվել ենք։

Որպես պարտության ապացույց, բնականաբար, առաջին հերթին դիտարկվում էր տարածքային կորուստը, բայց ես բացարձակ համոզված եմ, որ հաղթանակ թե պարտություն գնահատական տալու համար միայն կորուստները հաշվելը բավարար չէ։ Վերջիվերջո կարող էր նաև պատահել այնպես, որ տարածք չկորցնեինք, բայց ավելի շատ մարդ զոհվեր, հիմա դա կլիներ հաղթանա՞կ, թե՞ պարտություն։ Սա հռետորական հարց է։

Իրականում ճիշտ գնահատական տալու համար անհրաժեշտ է հասկանալ, թե ինչ խնդրի էր բախվել մեր բանակը ու ինչ չափով կարողացավ այդ խնդիրը լուծել։ Այսինքն՝ նախ և առաջ պիտի հասկանալ ադրբեջանցիների նպատակները ու հարձակման մասշտաբները։

Ստորև իմ տեսակետն է՝ առանց ճշմարտության վերջին հանգրվան լինելու հավակնությունների։ Տեսակետս հիմնված է հանրությանը հայտնի դարձած փաստերի, ադրբեջանցիների գործողությունների ու դեպքերի ընդհանուր ընթացքի վրա։

Ընդհանուր գծերով ադրբեջանցիների պլանը ունեցել է հետևյալ տեսքը. շեղող հարվածներ հասցնելով հյուսիսում ու հարավում, ստիպել հայկական հրամանատարությանը ռեզերվները ցաքուցրիվ տալ այդ հարվածները հետ մղելու համար, որից հետո հասցնել հիմնական հարվածը կենտրոնով։

Այս երկէտապանի ծրագրի էությունը հնարավոր է բացահայտել, եթե քայլ առ քայլ հիշենք, թե ինչպես էին զարգանում իրադարձությունները։

1. Ե´վ հարավում, և´ հյուսիսում առաջինը հարձակման են անցել թշնամու հատուկջոկատայինների խմբերը։ Այս եզրակացության հանգում ենք, եթե հիշենք, որ մեր ձեռքում կամ մեր դիրքերին մոտ մնացած ադրբեջանցիների դիակները հիմնականում հատուկջոկատայիններ էին՝ դատելով հանդերձանքից ու զենքից։ Բացի այդ, ադրբեջանցիների հայտնաբերված կորուստների առնվազն կեսը նույնպես իդենտիֆիկացվել են որպես հատուկջոկատայիններ։

Հատուկջոկատայինների խմբերը միաժամանակ երկու նպատակ են ունեցել։ Առաջին. նրանք պիտի անսպասելի հարձակումով գրավեին մեր առաջնագծի դիրքերը։ Երկրորդ, պիտի ներթափանցեին մեր պաշտպանության թիկունք՝ այնտեղ դիվերսիաներով խառնաշփոթ ու խուճապ ստեղծեին մեր թիկունքում։

Որպես թիկունքում դիվերսիաների օրինակ՝ Թալիշի դիրքերին զինամթերք տանող մեր ավտոմեքենայի վրա հարձակումը։ Ինչպես նաև հարձակումը Թալիշ գյուղի վրա։

2. Հատուկջոկատայինների կողմից մեր առաջնագծի դիրքերի գրավումից հետո հրետանու ու օդուժի աջակցույթամբ հարձակման են անցել մոտոհրաձգային բրիգադները։ Հարավում ամենայն հավանականությամբ գործել է 1 բրիգադ, որն առաջադրանք է ունեցել առաջին օրվա մարտերի արդյունքում դուրս գալ Ֆիզուլու մատույցներ։ Այս նպատակի մասին մենք հաստատ գիտենք ադրբեջանական ոչնչացված ուղղաթիռի մարտական փաստաթղթերից։

Հյուսիսում ամենայն հավանականությամբ հարձակմանը մասնակցել է 2 բրիգադ՝ մեկը հյուսիսից, մյուսը՝ արևելքից։ Այս բրիգադների նպատակների մասին փաստաթղթային տվյալներ հայտնի չեն, բայց ըստ ամենայնի նրանք նպատակ են ունեցել գրավել Սեյսուլան, Թալիշ, Մատաղիս բնակավայրերը։ Այսպիսի եզրակացության հիմք տալիս է ինչպես հարվածների ուղղությունը, այնպես էլ առաջին օրերին ադրբեջանցիների տարածած տեղեկությունները, երբ հերթով հայտարարվում էր այդ բնակավայրերի «ազատագրման» մասին, չնայած այն բանին, որ տեղում իրավիճակը բոլորովին այլ էր։ Ադրբեջանցիների այդ վարքն, իհարկե, կարելի է բացատրել հայերի մոտ խուճապ առաջացնելու ձգտումով, բայց, իմ կարծիքով շատ ավելի լավ է բացատրվում, եթե ուղղակի տեղեկություն տվողները նախապես ունեցել են սցենար, թե որ ժամին պիտի տարածել այս կամ այն բնակավայրի «ազատագրման» լուրը։ Այն, որ ռեալ մարտադաշտում իրադարձություններն իրենց նախատեսած սցենարով չեն գնում, ինֆորմացիոն բաղադրիչի համար պատասխանատու ադրբեջանցիներին պարզ դարձավ միայն ավելի ուշ։

Այսքանով, ադրբեջանական պլանի առաջին էտապն ավարտվելու էր։ Այս էտապը, իմ համոզմամբ, շեղող նպատակ ուներ։ Եթե այն հաջողվեր և ադրբեջանցիները կարողանային մեր պաշտպանությունը ճեղքելով խորանալ մինչև 8-10կմ, ապա, ենթադրվում էր, որ այդ ճեղքումները փակելու համար հայկական բանակի հրամանատարությունը ստիպված կլինի մարտի մեջ մտցնել առկա ռեզերվները։ Ընդ որում մարտի մեջ մտցնել երկու, իրարից մոտ 120կմ հեռավորությամբ ուղղություններով։ Բայց, չնայած հարձակման անսպասելիությանը, չնայած այն բանին, որ ադրբեջանական բանակը բավականին գրագետ էր գործում ու չնայած այն բանին, որ և հյուսիսում, և հարավում մեր մոտ որոշակի խառնաշփոթ կար, այնուամենայնիվ վերջնական արդյունքում ադրբեջանցիները կարողանում են գրավել և պահել երկու հենակետ հյուսիսում ու մեկ հենակետ հարավում։

Չնայած այն փաստին, որ առաջին էտապում դրված խնդիրները չեն կատարվել, ադրբեջանական հրամանատարությունն այնուամենայնիվ որոշում է շարունակել գործողությունը։ Դժվար է ասել, թե ինչ ակնկալիքներով, բայց կարելի է ենթադրել, որ հույս ունեին, որ այնուամենայնիվ հայկական կողմն իր ռեզերվներն արդեն հասցրել է ցաք ու ցրիվ անել։ Ընդ որում՝ չի կարելի ասել, թե այդ հույսերը անհիմն էին – ադրբեջանցիները շատ լավ գիտեն, որ մեր մարդկային ռեսուրսները սահմանափակ են ու ապրիլի 2-4-ը անընդհատ մեծացնելով ճնշումը և հարավում, և հյուսիսում ու լուրջ դիմադրության հանդիպելով, իրավունք ունեին կարծելու, որ հայերը ռեզերվներ են մտցրել մարտ։

3. Երկրորդ, հիմնական էտապի իրականացմանն ադրբեջանցիներն անցնում են ապրիլի 4-ից, սակայն այս էտապը մեր հրետանավորների շնորհիվ ձախողվում է հենց սկզբից։ Կենտրոնով ադրբեջանական հարձակմանը գոնե սկզբնական ժամանակահատվածում պիտի մասնակցեին առնվազն 1 մոտոհրաձգային բրիգադ ու 2 տանկային գումարտակ (իրականում հավանաբար ավելի շատ ուժեր, բայց ես տեղեկություն հանդիպել եմ միայն այսքանի մասին)։ Բայց, что-то пошло не так ©։ Մեր հրետանին՝ թշնամու հրետանու հետ մենամարտելուն զուգահեռ, հարվածներ է հասցնում նաև ադրբեջանական զորքի կուտակումներին, ինչպես նաև առաջնագծին մոտեցող վերոհիշյալ տանկային երկու գումարտակներին (մոտ 60 տանկ)։ Այս գործողության տեսագրություններից որոշ հատվածներ մերոնք նաև հրապարակեցին։ Ավելին, մեր հրետանավորներին հաջողվում է ոչնչացնել նաև հարձակման անցնող 190-րդ մոտոհրաձգային բրիգադի հրամանատարական կետը՝ հուրիների մոտ ուղարկելով բրիգադի ողջ հրամկազմին, ներառյալ բրիգադի հրամանատար, փոխգնդապետ Ռագուբ Օրուջովին։

Արդյունքում արդեն ապրիլի 5-ի առավոտյան պարզ էր, որ ադրբեջանական «Բարբարոսայի» երկրորդ էտապը ձախողվել է դեռ չսկսված։

Այսպիսով` հայկական բանակին ադրբեջանցիների առաջադրած խնդիրը եղել է բավականին բարդ ու հայկական բանակը կարողացել է հիմնականում խափանել ու հետ մղել թշնամու` խնամքով նախապատրաստված ու գրագետ իրականացված լայնամասշտաբ և անսպասելի հարձակումը։

Իսկ ադրբեջանցիներն իրենց առջև դրված ամբիցիոզ, բայց նաև իրատեսական խնդիրը չեն կատարել։ Այդ պատճառով այո, մենք հաղթել ենք, իրենք` պարտվել։

Պիտակներ. ապրիլյան պատերազմ, Արցախ, Արցախ Ակբար, հայ-ադրբեջանական հակամարտություն, Հայաստան

Ղարաբաղյան պատերազմի սկզբնական շրջանում ամեն ջոկատ ինքն էր իր գլխի տերը։ Էն որ Մոնթեն վրդովված բողոքում էր, թե դիրքը թողել, գնացել են ընկերոջ թաղմանը։ Դիսցիպլինան թույլ էր, պրոֆեսիոնալ զինվորականներին բանի տեղ դնողներն էլ քիչ էին` հատկապես ցածր օղակներում։ Դա վաաբշե հայտնի բանա. փոխադարձ քամահրական վերաբերմունք ու կոնֆլիկտ կամավորական-ֆիդայու ու պրոֆեսիոնալ-զինվորականի միջև։ Մենակ մեր մոտ չի տենց, բոլոր տեղերում ա։ Պատճառների մեջ չխորանամ, վոոբշեմ տենց աշխարհի դրվածքը։

Հետո եղավ 92-ի ամառվա կատաստրոֆան ու քանի որ հայը պրպտող միտք ունի, էդ պրպտող միտքը սկսեց հարցնել. «բա խի՞ պտի սենց էղներ»։ Ու ըտեղ նորից մեյդան եկան պրոֆեսիոնալներն ու բացատրեցին, որ տենց պտի էղներ, որովհետև տենց էր գրած իրանց ուչլիշչաների դասագրքերում։ Ու իրականում էդ պահից սկսվեց կանոնավոր բանակի ձևավորումը, և բոլորին խցկեցին էդ բանակ։ Ով համառորեն չէր ուզում խցկվել կամ ցրեցին, կամ … լավ, не будем о грустном։

Հիմա, Ուկրաինայի հարավ-արևելքի զինված խմբավորումներում մենք նույն էդ խնդիրները կարող ենք դիտել, էն էլ օնլայն։ Էլի կոնֆլիկտ ոչ զինվորական ապստամբների ու զինվորական ապստամբների միջև։ Էլի դիրքերը ինքնագլուխ թողնել ևն, ևն։

Շատ տիպիկ է օրինակ ապստամբների Սլավյանսկի խմբավորման ու Դոնեցկի «Վոստոկ» գումարտակի գործողությունների համեմատությունը։ Առաջինի ղեկավարը մի շարք հակամարտություններով անցած փորձառու զինվորական է` Իգոր Ստրելկով։ Ֆորմալ առումով երկրորդի ղեկավարն էլ է զինվորական. Դոնեցկի «Ալֆա» հատուկ ստորաբաժանման նախկին հրամանատար Ալեքսանդր Խոդակովսկի։ Բայց միայն ֆորմալ առումով, որովհետև ըստ էության այդ մարդը գիտի միայն շենք գրավել, իսկ մարտական գործողությունների մասին պատկերացում չունի։

Ու էլի տիպիկ է, որ նույն Խոդակովսկին գործում է սամ սեբե ռեժիսյոր վիճակներում։

Հիմա եթե համեմատենք երկուսի արդյունքները, ապա Սլավյանսկում մինիմալ սեփական կորուստներով ապստամբներն իրենց հաշվին են գրանցել ուկրաինական ուժայիններին հասցված ամենացավալի կորուստները (բացառությամբ Վոլնովախայի բլոկ-պոստի ոչնչացումը ու Ռուբեժնոեի մոտ եղած մարտը), ներառյալ` ավիացիայի բոլոր կորուստները։

Դրա դիմաց «Վոստոկն» աչքի է ընկել Դոնեցկի օդանավակայանի տապալված գրոհով, սեփական բազան անզգուշորեն ուկրաինական օդուժի հարվածի տակ դնելով ու սահմանապահ ուղեկալի տապալված գրոհով։ Եվ դա այն դեպքում, որ «Վոստոկն» առնվազն ավելի վատ չէ զինված ու հաստատ ավելի լավ է մատակարարվում։

Հիմա ինչի եմ էս ամեն ինչը գրում։ Գրում եմ, որովհետև լիքը մարդ եմ տեսնում Հայաստանում, որ դեռ ապրումա բանակի նշանակության ու դերի մասին ֆիդայական պատկերացումներով ալյա 92 թիվ կամ «Ռանչպարների կանչ»։ Բանակի կայացման մեր պատմությունն ադեկվատ շարադրված ու գրված չէ ու դրա դերն ամբողջ խորությամբ չի էլ գիտակցվում։ Ու այդ ամեն ինչը հազիվ թե առաջիկայում արվի քաղաքական պատճառներով, բայց փոխարենը կա հնարավորություն նույն պրոցեսը տեսնել ու հասկանալ ուրիշի օրինակով։

Պիտակներ. Արցախ, Հայաստան, հայերը գլոբալ տաքացման համատեքստում, Ուկրաինա տեղ